da elde edilen bu buluntular, Karadeniz’de bulu-
nan en eski buluntulardandır. Ünye’de MÖ. 15
bin yılına kadar uzanan yerleşik hayatın deva-
mında, MÖ. 2000’li yıllarda Kaşkalar ortaya çık-
mıştır. Hitit yazılı kaynaklarında rastlanan Kaş-
kalar, Ünye çevresinde bilinen ilk kavimdir ve
Hititlerin düşmanıdır. Kaşkalar zaman zaman
başkent Hattuşaş’a (Boğazköy) kadar ilerlemişler,
bazen de bulundukları bölge Hititler tarafından
zapt edilmiştir. MÖ. 12. yüzyılda Hitit ve Kaşka
egemenliği bölgede son bulmuştur. Bu dönem-
de Ünye ve çevresinde hangi kavmin egemen ol-
duğu bilinmemektedir. Hititlerden ve Kaşkalar-
dan arta kalan halkların Asya kökenli kavimlerle
birlikte yaşadığı Ünye çevresinde MÖ. 9. yüzyıl-
dan itibaren İskit egemenliği görülmüştür. 1071
Malazgirt Savaşı sonrası Selçuklular, Danişment
Beyleri ve Emiroğullarının egemenliğine giren
Ünye, Fatih SultanMehmet’in 1461’de Trabzon’u
fethiyle birlikte Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı döneminde karmaşık kavimlerden
oluşan ama Hıristiyan olmaları nedeniyle Yu-
nan dilini kullanan Rumlar, Ünye’de istihdam
edilen Ermeniler ve Müslüman Türklerle birlik-
te Ünye’nin etnik kaburgasını oluşturmuşlardır.
Oğuz boylarına bağlı Çepniler, Ünye’nin Türkleş-
mesini sağlayan en önemli topluluktur.
Osmanlı döneminde Ünye
Evliya Çelebi (1611-1683) Ünye Kalesi’ni eski za-
manda Trabzon Tekfürü Ünyes adlı kralın yaptır-
dığını yazar. Seyahatname adlı eserinde Ünye’de
Yeniçeri Serdarı, Kale Dizdarı ve neferinden söz
eder. Canik Sancağı toprağında Voyvodalıktır, 100
akçalık kazadır diyerek Ünye’nin o dönemdeki yö-
netim biçimi hakkında bazı ayrıntılara yer verir.
16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman dönemi Sal-
name ve diğer resmi kayıtlarda Ünye Kalesi’nde
32, şehirde 152 asker istihdam edildiği yer almak-
tadır. Kalede bulunanların biri dizdar, biri ket-
hüda, biri mehter 29’u muhafızdır. Belli görevler-
den muaf tutulma kaydıyla 8 nefer kalenin tami-
ratı işini üstlenmişlerdir. Aynı haklarla Ünye der-
bendinde 8 nefer beklemektedir. Bu dönemde
Ünye’nin 70.000 akçeden fazla yıllık geliri vardır.
Ünye Osmanlı dönemi boyunca Canik Sancağı-
na bağlı bir kaza iken, 1864-68 yılları arasında San-
cak yapılmıştır. Ünye XE “Ünye” sancağı; Merkez
kaza, Fatsa XE “Fatsa” , Niksar XE “Niksar” , Er-
baa XE “Erbaa” , Bolaman XE “Bolaman” ve Ka-
rakuş XE “Karakuş” kazalarından oluşmaktadır.
Ünye Sancağının yönetim binası, bu dönemde bir
kısmı yanmış bulunan Hazinedar Süleyman Paşa
Sarayı’dır. Süleyman Paşa’nın torunuMehmet Nu-
rettin Paşa, kısaca söylenişiyle Nuri Paşa, Ünye
tarihinin ilk ve son sancak beyidir. Ünye Sarayı
adıyla bilinen konak, Hazinedar Süleyman Paşa
tarafından 19. yüzyılın başında inşa ettirmiştir.
Ancak bilinmeyen bir nedenden dolayı 50 yıl son-
ra çıkan bir yangında önemli tahribata uğramıştır.
Sonraki yıllarda tamamen yanan saraydan günü-
müze çeşmesi, hamamı ve deniz kıyısından yük-
selen surları kalmıştır. 1847’de Ünye’ye gelen Fran-
sız gezgin Xavier Hommaire de Hell ve ressam Ju-
les Laurens Ünye hakkında yazılı ve görsel önem-
li eserler vermişlerdir. Süleyman Paşa’nın sarayın-
dan bahseden ve resmini çizen bu iki gezgin sa-
yesinde saray hakkında önemli bilgiler edinmek-
teyiz. Ünye’nin renkli sosyal bireşimi, beraberin-
de zengin bir kültür birikimi getirmiş, şehre daha
sonra dâhil olan Kafkas göçmeni Çerkezler ve
Gürcülerle birlikte daha da zenginleşmiştir.
1923 Lozan Antlaşması gereği Cumhuriyet’in
ilk yıllarında gerçekleştirilen mübadele nedeniy-
le Ünye’den 5000 civarında Rum göç etmiştir. Ye-
rine gelen Selanik göçmenleri Ünye’de kalma-
yı tercih etmeyince, Ünye nüfusu yarıdan fazla
azalmış, işsizlik ve ekonomik bunalım nedeniy-
le Müslüman nüfusun da bir kısmı Ünye’yi terk
etmiştir. Karadeniz’in incisi şirin Ünye’nin ta-
nıtımına matuf hazırlanan bu yazımızın hazır-
lanmasına yaptığı katkılardan dolayı, Ünye yerel
tarih Grubu üyesi Ahmet
Derya Varilci’ye de
ayrıca teşekkür
ediyorum.
