Yeşilay’dan Türkiye’ye Özgü, Dünyada Öncü Modeller

Alkol, tütün, madde, kumar ve teknoloji bağımlılıkları olmak üzere her türlü bağımlılık doğurucu faktör ve sürece karşı önleyici mücadele programları oluşturan; oluşmuş bağımlılıklarla ilgili kamu ve sivil toplumun sahip olduğu terapi ve tedavi hizmetlerinin etkin şekilde seferberliğine çalışan gönüllü bir sivil toplum kuruluşu olan Yeşilay, tam bir çözüm merkezi olarak asırlık bir mücadelenin öncülüğünü yapıyor. Başta gençler olmak üzere, bağımlı bireylerin hikayelerini olumlu yönde değiştirmeyi hedefleyen Yeşilay’ın, bağımlılık sorununun çözümü için attığı adımları, geliştirdiği modelleri, bilimsel çalışmaları ile destek ve rehabilitasyon faaliyetlerini mercek altına aldık.

İnsan sağlığını bağımlılık doğurucu risk faktörlerinden korumak ve insan onuruna yakışan bir yaşamı sağlamak amacıyla çalışmalar yürüten Yeşilay, her nerede olursa olsun, bağımlılıklardan kaynaklanan sıkıntıları ulusal ve uluslararası kapasitesi dâhilinde önlemek ve dindirmek için gayret sarf ediyor. Bu doğrultuda, bağımlılıklardan korunma, bağımlılıkları önleme, terapi ve tedavi aşamalarında bağımlılıklarla mücadele safhalarındaki davranış pekiştirme, davranış değişimi sağlama çalışmalarında kanıta dayalı araştırma, analiz ve müdahale yaklaşımını benimsiyor. Bağımlılıklarla mücadelede toplumu bilinçlendirme ve bağımlı bireylerin hayata kazandırılması amacıyla önemli adımlar atan Yeşilay, güçlü bir sivil toplum kuruluşu olarak halk sağlığına katkı sağlamak ve bağımlılık sorununu bütüncül bir şekilde ele almak adına “Türkiye Rehabilitasyon Modeli”ni geliştirdi. Türkiye’ye özgü bir model olan Yeşilay Rehabilitasyon Merkezleri modeli, bağımlılıkla mücadelede başarılı sonuçlar elde edilmesini amaçlayan ve tamamen yerli bir yaklaşım olan yataklı rehabilitasyon merkezlerinin de temelini attı. 40‘ar yataklı olan merkezler Diyarbakır ve Bursa’da aktif hizmet verirken, Kayseri Rehabilitasyon Merkezi de yakın zamanda danışan kabulüne başlayacak. Yeşilay, ayrıca Yeşilay Danışmanlık Merkezleri (YEDAM) ile alkol, tütün, madde, kumar ve internet ile ilgili sorunlar yaşayan bireylere ayaktan ücretsiz psikososyal destek sağlıyor, danışanların yeniden hayata kazandırılmaları için yardımcı oluyor.

KAPSAMLI TEDAVİ HİZMETİ

Yeşilay, Türkiye’nin farklı şehirlerinde kurduğu rehabilitasyon merkezlerinde, bağımlılıkla mücadele eden bireylere yönelik, kapsamlı bir tedavi hizmeti sunuyor. Bu merkezlerde, alkol ve madde bağımlılığı gibi sorunlarla mücadele eden erkek ve kadın bireyler; tıbbi, psikolojik, sosyal, mesleki ve akademik destek alarak tedavi sürecine dâhil ediliyorlar. Yeşilay Rehabilitasyon Merkezleri’nin temel amacı, bağımlılıkla mücadele eden bireylerin yeniden topluma kazandırılması, sağlıklı ve bağımsız bir yaşam sürmeleri, kaybettikleri sosyal, ailevi ve mesleki becerilerini geri kazanmaları olarak sıralanıyor. Yeşilay Rehabilitasyon Merkezleri’nde tedavi süreci, çok disiplinli bir yaklaşım üzerine inşa edilmiştir. Psikiyatristler, klinik psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, hemşireler ve ergoterapistler gibi uzman ekip üyeleri danışanlara tedavi sürecinde rehberlik ediyorlar. Bu süreç; bireysel görüşmeler, grup terapileri, meslek atölyeleri, psikolojik destek seansları ve biyolojik testlerle desteklenen bir tedavi programını kapsıyor. Danışanların tedavi süreci 3-6 ay sürebiliyor. Rehabilitasyon sürecinin her aşamasında bağımlı bireylerin duygusal durumları, madde kullanma isteği, yoksunluk belirtileri ve baş etme stratejileri üzerine çalışmalar yapılıyor. Ayrıca her hafta, danışanlardan alınan idrar toksikolojisi testleri ile alkol ve madde kullanımları kontrol altına alınıyor.

ÜÇ ANA EVREDEN OLUŞUYOR

Yeşilay’ın geliştirdiği Türkiye’ye özgü rehabilitasyon modeli, üç ana evreden oluşuyor. İlk evre, bağımlı bireylerin rehabilitasyon merkezine uyum sağlamalarını ve ihtiyaçlarının belirlenmesini amaçlıyor. Bu süreç, danışanın merkeze alışmasını ve tedavi sürecine aktif bir şekilde katılmaya başlamasını sağlıyor. İkinci evre, bireylerin bağımlılıkla baş etme becerilerini kazandığı, kendilerini bağımlılığa iten faktörleri fark ettikleri ve bunlara karşı stratejiler geliştirdikleri bir süreç. Bu evrede, danışanlar meslek öğrenme fırsatları buluyor, kişisel hedefler koyuyor ve bu hedeflere ulaşma noktasında motivasyonlarını artırmaya yönelik çalışmalar yapıyor. Ayrıca danışanlar, kısmi zamanlı kurum dışı eğitimler alarak, sosyal çevrelerinin değişmesine katkı sağlıyorlar. Üçüncü evre ise, kazanımların uygulamaya konulacağı yani bireylerin elde ettikleri becerileri sosyal hayatta denemeye başladıkları bir aşamadır. Bu evrede, bireylerin rehabilitasyon sürecinde kazandıkları beceriler gerçek yaşam koşullarında test ediliyor ve topluma uyum sağlama aşamaları başlatılıyor.

BİRÇOK farklı tedavi yöntemi

Yeşilay Rehabilitasyon Merkezleri, bağımlı bireylerin toplumsal hayata kazandırılması için birçok farklı tedavi yöntemi kullanıyor. Danışanlar, tedavi sürecinin farklı aşamalarında meslek edindirme ve hobi atölyelerine katılıyorlar. Bu atölyelerde verilen aşçılık, bahçıvanlık, seramik, gastronomi gibi meslek eğitimleri sayesinde, danışanlar hem kişisel becerilerini geliştiriyor hem de bağımlılık sürecinin ardından iş gücü piyasasına daha donanımlı bir şekilde adım atabiliyorlar. Meslek eğitimlerinin yanı sıra, psikoeğitim ve grup terapileriyle danışanlar, sosyal becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yapıyorlar. Ayrıca, haftalık tiyatro, sinema, piknik ve müze gezileri gibi sosyal aktivitelerle de danışanların toplumsal hayata uyum sağlamaları desteklenmiş oluyor. Rehabilitasyon Merkezlerindeki tedavi sürecinde; eğitim hayatı yarıda kalmış danışanların sosyal hizmet uzmanlarının desteğiyle açık öğretime kaydedilerek topluma yeniden kazandırılmaları da sağlanıyor. Danışanların etüt çalışması planlanarak, ders çalışması destekleniyor.

AİLELER DE SÜREÇTE AKTİF

Bağımlılıkla mücadele eden kişilerin adli süreçlere katılımı ve bu süreçleri doğru şekilde yönetebilmeleri genellikle daha karmaşık olabiliyor. Bilindiği gibi, adli süreçlerin zorluklarını aşmak için düzenli takip önemlidir. Yetersiz eğitim, psikolojik engeller ve bağımlılığın etkileri danışanların adli süreçleri takip etmelerinde aksaklıklar yaşamalarına sebep olabiliyor. Bu merkezlerde, tedavi sürecinde danışanların adli süreçler hakkında doğru bilgi almaları, kendi süreçlerini takip etmeleri ve süreci doğru yönetebilmeleri için de destek veriliyor. Rehabilitasyon sürecinin bir diğer önemli boyutu da ailelerin sürece dâhil edilmesi. Yeşilay, bağımlılık tedavisinin sadece bireysel bir süreç olmadığını, ailenin de bu süreçte aktif bir şekilde yer alması gerektiğini savunuyor. Aile eğitimleri, her hafta düzenlenen grup toplantılarıyla yapılıyor ve bu eğitimlere şehir dışından gelen aileler de katılabiliyor. Bu sayede, aileler tedavi sürecinin nasıl işlediğini öğrenmiş oluyor ve bağımlılıkla mücadele eden bireylerinin karşılaştığı zorlukları daha iyi anlayarak, onlara destek olma noktasında bilinçleniyorlar. Böylelikle, ailelerin bağımlı bireyle olan ilişkilerinde empatik bir yaklaşım geliştirmeleri sağlanıp, tedavi sürecine aktif katılımları teşvik edilmiş oluyor.

Büyük bir rol oynUYOR

Yeşilay Rehabilitasyon Merkezleri, bağımlılıkla mücadelede önemli bir adım atmakta ve danışanlarının hayata kazandırılmasında büyük bir rol oynamaktadır. Bu merkezler; sadece tedavi değil, aynı zamanda bağımlılıkla mücadele eden bireylerin topluma yeniden kazandırılması adına, önemli bir model oluşturuyor. Yeşilay’ın geliştirdiği bu Türkiye’ye özgü rehabilitasyon modeli, bağımlılıkla mücadeledeki başarısını artırarak danışanlarına umut ve yeni bir hayat sunuyor. Yeşilay, bağımlılıklarla mücadelede bilimsel ve kanıta dayalı yöntemler kullanıyor. Yeşilay’ın “Addicta: The Turkish Journal on Addictions” adlı hakemli akademik dergisinde, bağımlılık konusunu kuramsal açıdan ele alan ve bu konuda pratik açılımlar sağlayan, bilimsel çalışmalara yer veriliyor. Bu çerçevede farklı disiplinlerden özgün araştırmalar, deneysel ve klinik çalışmalar, politika analizleri, vaka bildirimleri, kitap değerlendirmeleri yayınlanıyor. 2014 yılından bugüne yayımlanan tüm sayıları ve makaleleri göz önünde bulundurulduğunda, Addicta makalelerinin bugüne kadar, "Web of Science"ta 1088, "Google Scholar"da 4277 atıf aldığını görüyoruz.

BURS DESTEĞİ DE SAĞLIYOR

Yeşilay, üniversitelerde, enstitülerde ve araştırma merkezlerinde tütün-sigara, alkol, uyuşturucu madde, teknoloji, kumar ve diğer bağımlılık türleri ile ilgili tez çalışması yapacak ve Yeşilay’ın bağımlılık çalışma alanlarına katkıda bulunacak yüksek lisans, doktora ve tıpta uzmanlık öğrencilerine burs desteği de sağlıyor. Yeşilay, bağımlılıkla mücadelede ulusal ve uluslararası düzeyde kaynak oluşturabilecek, sağlık bilimlerinden sosyal bilimlere kadar, birçok alanda hazırlanacak nitel ve nicel araştırmaların desteklenmesi için 2014 yılından bu yana, Lisansüstü Tez Araştırma Bursu Destek Programı ile bağımlılıklar alanında yapılacak tez çalışmalarına destek veriyor. Yeşilay’ın bugüne dek, 50 doktora/tıpta uzmanlık ve 58 yüksek lisans olmak üzere toplam 108 öğrenciye burs desteği verdiğini biliyoruz. Güncel olarak yüksek lisans öğrencilerine 12 ay süreyle 4000 TL, doktora ve tıpta uzmanlık öğrencilerine 18 ay süreyle 6000 TL burs desteği veriliyor. Türkiye Yeşilay Cemiyeti, tüm faaliyetlerini bilimsel yöntemler kullanarak yürütüyor. 22 üyeden oluşan Türkiye Yeşilay Cemiyeti Bilim Kurulu, Yeşilay çalışmalarının, araştırmaların bilimsel olarak incelenmesini ve değerlendirilmesini üstlenmekte, projelere danışmanlık yapmakta, bilim dünyasının gündemini takip etmekte, gerektiğinde Yeşilay’ı farklı çalışmalara dâhil etmektedir. 2024 yılında, bağımlılık alanında uzman Bilim Kurulu üyeleriyle aylık toplantılar gerçekleştirilmiştir. Bilim Kurulu üyeleri, 2024 yılında International Conference on Behavioral Addictions (ICBA) ve Lisbon Addictions: European Conference on Addictive Behaviours and Dependencies bilimsel etkinliklerine Yeşilay’ı temsilen katılım göstermiş ve gelişmeler hakkında paylaşımlarda bulunmuştur.

Yeşilay tarafından hayata geçirilen Türkiye Bağımlılık Dizini ise, bağımlılıkla mücadele alanında yapılan çalışmalarda değerlendirilebilecek veri kaynaklarını bir araya getirmek düşüncesiyle 2014 yılında, detaylı bir veri tarama ve tasnif süreci neticesinde erişime sunulmuş bir elektronik kaynaktır. Bununla birlikte, Türkiye Bağımlılık Dizini, bağımlılık alanında yayımlanan çalışmaların listelendiği ülkemizdeki ilk ve tek elektronik dizindir. 2024 yılında da internet sitesi https://bagimlilikdizini.yesilay.org.tr/ üzerinden ücretsiz erişime açık bir şekilde hizmet vermiştir. Yeşilay tarafından bağımlılıkla mücadele alanında ulusal ve uluslararası boyutta bilimsel etkinlikler düzenlenmektedir. Son olarak Yeşilay, 26-27 Kasım 2024 tarihlerinde çevrim içi olarak, Uluslararası Psikoaktif Maddelerin Kullanım Bozuklukları Kongresi’ni düzenlemiştir. Ulusal ve uluslararası yaklaşık 2000 katılımcının çevrim içi olarak izlediği kongrenin detayları internet sitesi https://kongre.yesilay.org.tr/ üzerinden incelenebilir ve aynı zamanda video kayıtlarına erişilebilir. Türkiye Yeşilay Cemiyeti, bilindiği gibi, Bilim Kurulu üyelerinin öncülüğünde, bağımlılık konusuna katkı sağlayacak bilimsel araştırma ve makaleler hazırlamaya da devam ediyor.