Tütün Bağımlılığına Karşı YEDAM Desteği

Tütün bağımlılığının tedavisine karar veren kişi veya yakınları, YEDAM yani Yeşilay Danışmanlık Merkezi’ne nasıl başvurabilir? Süreç nasıl başlıyor?

Tütün bağımlılığına yönelik olarak tedaviye karar veren 12 yaş ve üzerindeki kişiler veya onların yakınlarının, 115 numaralı YEDAM Danışma Hattımızı aramalarıyla süreç başlıyor. Danışma hattımızda hizmet veren uzman psikologlarımız, klinik psikologlarımız ve sosyal hizmet uzmanlarımız telefon üzerinden kendilerini karşılıyor. Bu noktada, tedaviye uygunluğun değerlendirilebilmesi için birkaç soru soruluyor. Sonrasında, kişiye çevrim içi veya yüz yüze görüşme opsiyonları sunuluyor. Son olarak, randevu planlaması için hakla ilişkiler uzmanlarımıza yönlendirme sağlanıyor. “Bırakabilirsin” mobil uygulaması da bireylerin tütün ürünlerini bırakma sürecinde ihtiyaç duydukları desteği sağlamayı amaçlıyor. Bireyler ve yakınları, yine uygulama üzerinden tek tuşla Yeşilay Danışmanlık Merkezi uzmanlarından danışmanlık desteği alabiliyorlar.

YEDAM’IN TEDAVİDE İZLEDİĞİ YOLLAR

Tütün bağımlılığının tedavisinde YEDAM’ın yaklaşımı ve izlenen yollar nelerdir?

Tütün kullanımını bırakmak isteyen bir kişide davranış değişikliği oluşturmak, süreç içerisinde psikolojik destek sağlamak ve tıbbi destek oldukça önemlidir. Ancak YEDAM’da tıbbi destek değil, tütün danışmanlığı verilmektedir. Tütün kullanım isteği ile başa çıkma, ısrarla başa çıkma, tekrar kullanmayı önleme, yoksunluk belirtileriyle başa çıkma gibi konularda destek sağlanıyor. Bireyin tıbbi destek ile ilgili bir talebi veya ihtiyacı varsa ilgili sağlık kuruluşuna yönlendirme yapılıyor.

YEDAM modelinde tütün bağımlılığını ve tedavisini nasıl çalışıyorsunuz? Nasıl bir tedavi planlaması yapıyorsunuz?

YEDAM’ da tütün bağımlılığı hizmeti, uzmanlar tarafından 12 yaş ve üzeri kişilere çevrim içi veya yüz yüze olacak şekilde sağlanıyor. İlk görüşme 45 dakika sürüyor ve değerlendirme niteliği taşıyor. Bu görüşmede, danışanın tütün kullanım düzeylerini belirlemek için “Fagerstörm Ölçeği” dolduruluyor. Buna ek olarak, danışanın sigara kullanım özelliklerini öğrenmek için “Tütün Kullanımını Değerlendirme Formu” kullanılarak bilgi ediniliyor. İlk görüşmeden sonraki takip görüşmeleri ise 30 dakika sürüyor. Danışanlar tütün kullanmanın fiziksel ve ruhsal etkileri, tütün kullanmayı bıraktığı zaman karşılaşabileceği sorunlar ve sonrasında elde edeceği kazançlar hakkında bilgilendiriliyor. Süreç içerisinde görüşmelerde “Tütün Değişim Defteri” kullanılıyor. Bu defter, “Değişime Hazır Mıyım?”, “Düşüncelerimin ve Duygularımın Farkında Olmalıyım”, “Sigarayı Bırakmak ve Yeniden Başlamamak için Nelere Dikkat Etmeliyim?” şeklinde üç ana başlıktan oluşuyor. Görüşmeler esnasında, bu defter içerisinde bulunan tüm başlıklar danışanla beraber çalışılıyor. Ayrıca “Tütün Takip Formu” ile danışanın görüşmeler arasındaki tütün kullanım düzeyi izleniyor. Sonrasında bir bırakma tarihi belirleniyor ve danışan ile uzman arasında bir “Bırakma Sözleşmesi” imzalanıyor. Kişi, bırakma tarihini belirlediği hafta içerisinde mutlaka görüşmeye davet ediliyor. Bırakma tarihine kadar danışanın hazırlık yapabilmesi için önerilerde bulunuluyor, kullanım takvimi tutması öneriliyor. Eğer, tütün kullanımı belirtilen tarihte bırakılamazsa danışanın zorlandığı noktalar değerlendirilerek yeni bir bırakma tarihi belirleniyor. Eğer tütün kullanımı bırakılmışsa, danışanın iyileşme durumunun izlenmesi amacıyla bir yıl boyunca, ayda bir defa, 15 dakika olacak şekilde telefon takip görüşmeleri yapılıyor. Başvuran kişinin ihtiyacı gözetilerek yakınıyla 15 dakika olacak şekilde aile görüşmeleri gerçekleştirilebiliyor.

“PANDEMİ SÜRECİNDE BAŞVURULAR ARTTI”

Ülkemizde tütün kullanımının maalesef çocuk yaşlara kadar indiğini duyuyoruz. Bu durumdaki çocuk veya gençlerin ailelerinin YEDAM’a başvurma, tedaviye başlama ve tedaviden sonuç alma oranlarını öğrenebilme şansımız var mı?

18 yaş ve altında 600’ün, 18-25 yaş aralığında 2000’in üzerinde kişi, tütün kullanımıyla ilgili olarak YEDAM’a başvurarak destek almak istemiştir. Çocuklarının veya yakınlarının tütün kullanımını bırakmaları konusunda destek olmak isteyen çok sayıda aile, merkezlerimize başvurmuştur ve görüşmelere devam edilmektedir. Başvuran ailelerle veya yakınlarla tütün bağımlılığı karşısında gösterebilecekleri tutumlar, davranış şekilleri ve ebeveynlik becerilerinin geliştirilmesi gibi konular çalışılıyor. Bazı dönemlerde başvuruların yoğunlaştığını görüyoruz. Özellikle, pandemi döneminde başvuru sayılarımız çok fazlaydı. Böyle süreçlerin başvurular üzerinde etkisinin olduğunu söyleyebiliriz. Sizin de bildiğiniz gibi bağımlılık, kronik bir şekilde ilerleyen ve nüksedebilen bir beyin hastalığıdır. Bu noktada iyileşmenin ve bırakma oranlarındaki artışın, bireyin tedaviye olan devamlılığıyla beraber ilerlediğini söyleyebiliriz.

“Doğru rol model olmak önemli”

Ailelerin tütün bağımlılığı karşısında alabileceği önlemler için öneriniz nelerdir?

Bağımlılık bir aile hastalığı olduğundan ailelerin bu süreçteki tutumları ve yaklaşım şekilleri önem arz ediyor. Araştırmalar, ebeveynleri tütün kullanan çocukların, tütün bağımlılığı açısından iki kat daha fazla risk taşıdıklarını gösteriyor. Çocuklar küçük yaşlardan itibaren model alarak öğrenirler ve örnek alacağı kişiler genellikle aileleridir. Bu nedenle öncelikle çocuk için doğru rol model olmak önemlidir. Bağımlılık tedavisinde değişim zaman aldığı için ailelerin bu süreçte sabırlı olması ve tutarlı davranması gerekir. Her şeyin bir anda değişmesini beklememek ve beklentileri düşürmek gerçekçi olacaktır. Tütün ürünlerini kullanmadığı dönem ile kullandığı dönem arasındaki farklar dile getirilebilir. Birey ile bunun üzerine konuşulabilir. Bağımlılık öyküsü ortaya çıktığında, aile bağları zayıflayabilmektedir. Aile üyeleri olarak, hep birlikte haftada en az bir kez ortak bir aktivite yapmak bağların güçlenmesini sağlayacaktır. Kişi değişime hazır değil ise zorlanmamalı, suçlanmamalı, eleştirilmemeli, öğüt ve ahlak dersi verilmemeli ve yaralayıcı mesajlar vermekten kaçınılmalıdır. Bu tür mesajlar bireyin kendini savunmaya başlamasına, içine kapanmasına veya yalan söylemesine neden olabilir. Tartışmak, sorunların daha fazla büyümesine neden olacaktır. Bu yüzden, üretken bir yöntem değildir. Bunun yerine aileler, gündemdeki sorunla ilgili his ve düşüncelerini yargılamadan, suçlamadan anlatmayı deneyebilir. Sorunu, “Sigara kullandığını gördükçe üzülüyorum” şeklinde “ben dili”ni kullanarak karşı tarafa aktarmak daha yapıcı olabilir. Tütün kullanımını bırakma ile ilgili kaygı ve korku duyulan bir durum varsa, bu konuyla ilgili olarak paylaşımda bulunması, konuşabilmesi için kişiye alan açmak gerekir. Tütün kullanan bireyin, sağlık kontrollerini düzenli bir şekilde yaptırması için teşvik edilmesi de iyi olacaktır. Bağımlıya, tütün kullanımını bırakmış diğer kişilerle görüşmesi veya destek gruplarına katılması hususunda destek sağlanması da yararlı olabilir. Tütünü bırakma motivasyonunu sağlamak adına, tedavi seçenekleri hakkında konuşulması ve bir uzman ile görüşmesi için cesaretlendirilmesi de fayda sağlayacaktır. Bağımlı, tütün kullanımını bırakmak istemiyorsa, zarar azaltma seçeneğini konuşabilmesi için bir uzmandan destek almaya teşvik edilebilir ya da tütün kullanımı hakkında farkındalık geliştirmesi için, kendisinden bir kullanım takvimi tutması istenebilir. Aynı şekilde kişi, https://www.yedam.org.tr/ sitesinde bulunan sigara bağımlılığı testini çözmesi için yönlendirilebilir.

“EN BÜYÜK HEDEF TÜTÜNE MARUZ KALMAYAN SAĞLIKLI NESİLLER”

Tütün bağımlılığının tedavisinde, YEDAM’ın gelecek hedeflerini bizlerle paylaşabilir misiniz?

Tütün bağımlılığı, en hızlı yayılan ve uzun süren bir salgın olarak kabul edildiğinden, tütün bırakma tedavileri çok öenmlidir. Ayrıca tütün kullanımı, diğer maddelerin de denenmesi konusunda bir köprüye dönüşebilmektedir. Bazı durumlarda, kişilerin maddeye başlamasındaki ilk tercihi tütün kullanımı olabiliyor. YEDAM tütün bağımlılığıyla mücadele eden kişilere etkin bir hizmet sunmak için, güncel araştırmalar ve daha önce geliştirilen tedavi modellerini inceleyerek, tütün bağımlılığına yönelik bir müdahale programı geliştirmiştir. YEDAM bununla, tütün kullanımına başlama yaşının daha da düşmesini engellemeyi, tütün kullanımını en aza indirmeyi ve tütün kullanan daha fazla insana ulaşarak, bırakabilmelerini sağlamayı amaçlıyor. İnsanları tütün bağımlılığıyla ilgili daha fazla bilgilendirmek ve bilinçlendirmek de hedeflerimiz arasında yer alıyor. En büyük hedef aslında tütüne, tütün ürünlerine ve tütünün oluşturduğu zararlı etkilere maruz kalmayan, sağlıklı gelecek nesillerin oluşmasına katkı sağlamaktır.

ÖNLEME VE MÜDAHALE PROGRAMLARI

Çocuk yaşta sigara kullanımına engel olmak için YEDAM neler yapıyor?

Yeşilay bünyesinde önleme ve müdahale programları bulunuyor. Bu kapsamda, Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı’ndan (TBM) ve Okulda Bağımlılığa Müdahale Programı’ndan (OBM) bahsedilebilir. TBM programları, başta çocuklar ve gençler olma üzere toplumun tamamını bağımlılık konusunda bilgilendirmeyi ve farkındalığı arttırmayı amaçlayan birincil önleme programlarıdır. Programın hedef kitlesi, öğretmenler, psikolojik danışmanlar, sağlık profesyonelleri, aileler ve gençlerdir. Bilindiği gibi bağımlılık, bağımlılık nesnesini deneme ile başlayan ve devamında farklı bir boyuta ulaşabilen bir süreçtir. OBM Programı da öğrencilerin zararlı davranış ve alışkanlıklarına, bağımlılığa dönüşmeden müdahale etmeyi amaçlayan bir müdahale programıdır. OBM uygulayıcısı olan rehber öğretmenler, risk grubunda olan öğrencilere yönelik önleyici faaliyetlerde bulunabilmektedir. Bunlara ek olarak bir de öğrencilerin bağımlılıktan uzak bir yaşam sürmesini, olumlu davranışlar ve alışkanlık edinmesini amaçlayan (YYBE) Yeşilay Yaşam Becerileri Eğitim Programı’ndan bahsedilebilir. Ayrıca “Benim Kulübüm Yeşilay” projesiyle Yeşilay Şubeleri ve gönüllüleri de sahada oldukça aktif bir rol üstlenmektedirler. Bu proje, Yeşilay’ın önleyici ve koruyucu hizmetleri kapsamına giren bir projedir. İlkokul ve ortaokul kademelerinde uygulanan, yapılandırılmış etkinliklerle, bağımlılık alanında öğrencilerde bilinç ve farkındalık oluşturması amaçlanıyor. Diğer yandan, çeşitli kurum ve kuruluşlarda da tütün bağımlılığına yönelik eğitimler verilmektedir. 

Bunların dışında eklemek istediğiniz başka unsurlar var mıdır?

Günümüzde, dünyada en yaygın kullanılan maddenin tütün olduğu biliniyor. En çok kullanılan tütün ürünü ise sigaradır. Aslında birçok tütün ürünü bulunmaktadır. Halk arasında, tütün ürünleriyle ilgili olarak çok fazla doğru bilinen yanlışlar da var. Bu nedenle, bu ürünlerle ilgili doğru bilgi edinmek ve profesyonel destek almak büyük önem taşıyor.

Şu bilgileri yeniden vurgulamakta fayda var: Tütün ürünleriyle ilgili destek almak isteyen 12 yaş ve üzeri herkes, YEDAM Danışma Hattını (115) arayarak sorularını uzmanlarımıza sorabilir, ücretsiz ve gizlilik ilkesi dâhilinde danışmanlık desteği alabilir. T.C. Sağlık Bakanlığı ve Yeşilay tarafından hazırlanan "BIRAKABİLİRSİN" mobil uygulaması, kişilerin sigara bırakma sürecinde ihtiyaç duydukları desteği sağlamayı amaçlıyor. Uygulamayı ücretsiz olarak cep telefonlarına indiren kullanıcılar; nikotin bağımlılık seviyelerini ölçebiliyor, bırakma sürecini planlayabiliyor, takip edebiliyor, sigara isteğiyle etkili baş etme yöntemlerini öğrenebiliyorlar. Uygulama üzerinden tek tuşla Yeşilay Danışmanlık Merkezi uzmanlarından danışmanlık desteği de alınabiliyor.